2. Ruimte

2.1 Wonen

De Omgevingswet treedt in werking op 1 januari 2024. We doen er alles aan om er dan klaar voor te zijn, maar sommige zaken hebben wij niet in de hand.  Zo biedt het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO) geen mogelijkheid om een voorontwerp van een wijziging van het omgevingsplan de tonen. Dit betekent dat we voorontwerpen niet kunnen delen met onze inwoners en met u als raad. Onze softwareleverancier werkt momenteel aan een oplossing, die volgens opgave van de leverancier op tijd gereed is maar niettemin baart ons dit zorgen.  

De komende tijd gaan we met de griffie in gesprek over het schema bestuurlijke besluitvorming. De termijn om te beslissen over aanvragen voor buitenplanse omgevingsplanactiviteiten is namelijk maar acht weken, eenmaal te verdagen met zes weken. Binnen die tijdspanne zal de hele route van bestuurlijke besluitvorming moeten worden afgerond. Anders bestaat het risico op de verbeurte van dwangsommen en imagoschade. Die korte beslistermijn zou ook gevolgen kunnen hebben voor de vergaderfrequentie van de raad. 

De afgelopen periode zijn de volgende voorbereidingen voor de Omgevingswet afgerond: 

• De verordening rondom ruimtelijke kwaliteit is vastgesteld

• het delegatiebesluit is vastgesteld 
• het besluit adviesrecht is vastgesteld 
• het besluit verplichte participatie bij aanvragen voor een buitenplanse omgevingsplanactiviteit is vastgesteld 

De komende tijd werken we verder aan: 

• het aanpassen (technisch wijzigingen ivm invoering Omgevingswet) van de APV 
• de legesverordening (raadsbesluit december 2023) 
• de Verordening Fysieke Leefomgeving (raadsbesluit in 2024) 
• het stapsgewijs wijzigen van het tijdelijk deel van het omgevingsplan naar een omgevingsplan nieuwe stijl (moet klaar zijn voor 1 januari 2032) 
• vijf proefprojecten in het kader van de Wet Kwaliteitsborging. De evaluatie van de proefprojecten is in het laatste kwartaal van 2023 klaar. We informeren de raad over de uitkomsten. 

De rest van dit jaar staat ook in het teken van het opleiden en trainen van de medewerkers.  

Met de septembercirculaire van 2023 wordt duidelijk welke bijdrage we van het Rijk krijgen voor de implementatie van de Omgevingswet.  

Aan de hand van de vijf pijlers van het Duurzaamheidsprogramma geven wij aan wat de stand van zaken is van een aantal al bestaande projecten en van projecten die recent zijn opgepakt. 

1. Energietransitie en duurzame mobiliteit 

Project Tûk Wenjen (energieloket)  
Tûk Wenjen richt zich op het besparen van energie bij koop- en huurwoningen. Afgelopen maanden hebben we ons voorbereid op het nieuwe seizoen Tûk Wenjen. Hoewel het Tûk Wenjen loket het hele jaar open is, wordt er het meest gebruik van gemaakt in de herfst en winterperiode. We hebben onderzocht welke wensen er zijn onder de bewoners voor nieuwe aanvullende diensten en producten. We zijn gestart met het aanbesteden van nieuwe energiebespaarboxen. Deze gaan we dit najaar gratis aanbieden aan huishoudens in energiearmoede. Daarnaast werken we aan de mogelijkheid tot ondersteuning bij subsidieaanvragen. 

Friese Energietafel 
Afgelopen periode is in het kader van het project Friese Energietafel de PrePMIEK opgesteld. Hierin staan alle geplande (uitbreidings-) projecten van Tennet en Liander binnen Friesland gericht op het oplossen van netcongestie. De komende periode wordt er gewerkt aan de Energievisie van Friesland, waarin er een gezamenlijk beeld wordt gemaakt van de balans tussen, vraag, aanbod, opslag en conversie van verschillende energiebronnen. 

Elektriciteitsnetwerk 
Het probleem van netcapaciteit speelt niet alleen op nationaal niveau voor het hoogspanningsnet, maar ook op lokaal niveau. Dit wordt opgelost door het uitbreiden van het middenspanning netwerk en grotere trafostations in wijken en dorpen. We zorgen voor procesafspraken en zorgen in samenwerking met Liander en de betrokken bewoners voor een zo goed mogelijke inpassing in de openbare ruimte.  

Routekaart verduurzaming vastgoed DFM 
De opdrachten voor het opstellen van de benodigde adviezen zijn uitgegeven. Lokale netcongestie maakt dat wij beperkt worden in de mogelijkheden voor het verduurzamen van ons vastgoed. Een groot deel van de geplande uitvoering in 2023, schuiven wij door naar 2024. Hiermee verwachten wij werk met werk te kunnen maken met de verduurzaming van Heremastate 5 en voor een aantal gebouwen een rijkssubsidie (DuMaVa) aan te kunnen vragen.De totale planning van de Routekaart om in 2036 ruim 70 gebouwen naar energielabel A te brengen, komt hiermee niet in gevaar.  

Laadpalen 
TotalEnergies heeft op dit moment 19 laadpalen geplaatst en TotalEnergies start dit najaar nog met de plaatsing van nog 18 laadpalen. Voor de contractperiode tot 2025 zijn er 82 laadpalen gepland.

Openbare verlichting 
Ieder jaar wordt een deel van onze oude verlichting vervangen door LED-verlichting. Na dit jaar is de verwachting dat van de ongeveer 10.000 lampen er 50% in LED is uitgevoerd. Ten opzichte van begin 2023 is dit een toename van 9%. 

2. Toekomstbestendige leefomgeving (klimaatadaptatie) 

Op basis van het duurzaamheidsprogramma wordt een uitvoeringsprogramma toekomstbestendige leefomgeving opgesteld. De verwachting is dat deze in het vierde kwartaal van 2023 klaar is. In dit uitvoeringsprogramma is een aantal maatrelen, projecten opgenomen.  

CO2 
We wilden in 2022 ten opzichte van 2019 63% minder CO2 uitstoten. Deze doelstelling is net niet gehaald (58%). Voor 2023 is nog geen doelstelling opgesteld. Dit jaar evalueren we waarom de doelstelling vorig jaar net niet gehaald is. Ook onderzoeken wij of de CO2-prestatieladder (wij handhaafden ons op niveau 4) het juiste instrument is om aan te tonen hoe, en of wij voldoen aan onze CO2-reductiedoelstellingen. Op basis van het CO2-monitoringsinstrument worden nieuwe CO2-reductie- of -emissiedoelstellingen opgesteld. 

Project Leidraad Inrichting Openbare Ruimte (LIOR)  
Er is gewerkt aan het aanpassen van de leidraad op het gebied van duurzaamheid en klimaatadaptatie. De aanpassing vergt meer externe en interne afstemming dan vooraf ingeschat. De verwachting is dat de leidraad in het eerste kwartaal van 2024 klaar is. 

Groen-blauwe maatregelen 
Voor groen-blauwe maatregel zijn 81 subsidieaanvragen ingediend waarvan 64 voor regentonnen en 17 voor groene daken. We passen de subsidieregeling groen-blauwe maatregelen aan. We onderzoeken het maximale, subsidiabele bedrag per maatregel moet worden verhoogd en of de subsidiemogelijkheden verbreed. De planning is dat dit onderzoek in het vierde kwartaal van 2023 klaar is. 

Groen doen  
Het oogmerk van GroenDoen is dat bij basisschoolleerlingen het besef wordt vergroot dat zij afhankelijk zijn van hun leefomgeving en dat zij deze door hun eigen handelen positief of negatief kunnen beïnvloeden. De samenwerkingsovereenkomst met Súdwest-Fryslân en de Stichting Erfgoed, Natuur en Landschap is onlangs verlengd tot 1 januari 2028. 

Ovef/levering elektriciteit 
De contracten met DVEP (elektriciteit) en SEFE lopen 31 december 2023 af. Vanaf 1 januari 2024 gaan de Friese overheden over op het zogenaamde ‘zelfleveringsmodel’. Coöperatie Openbare Verlichting & Energie Fryslân (OVEF) treft hiervoor de voorbereidingen.   
Het ziet er op dit moment naar uit dat onze elektriciteit leverancier (DVEP via de coöperatie OVEF) haar contractuele verplichtingen tot eind 2023 kan uitdienen.  

De prijsverhogingen voor gas en elektriciteit zorgen op verschillende plaatsen binnen onze organisatie voor budgetoverschrijdingen.  

3. Circulaire economie 

In juli is het uitvoeringsprogramma circulaire economie vastgesteld. In het uitvoeringsprogramma is nadere invulling gegeven aan de pijler circulaire economie. 

Project Opleiding circulair inkopen en opdrachtgeven (CI&A) 
Afgelopen kwartaal is een koplopersgroep circulair inkopen en aanbesteden vormgegeven. Vijf teammanagers hebben aangegeven koploper te zijn op gebied van circulair inkopen en aanbesteden. Met de koplopersgroep wordt de pilot opleiding CI&A gestart. De planning is om deze in het vierde kwartaal van 2023 uit te voeren. In de jaarrapportage informeren wij u over de voortgang. 

Project Monitoring circulair inkopen 
We werken aan het monitoren van de mate van circulair inkopen van onze organisatie. Dit doen we samen met andere Friese overheden en de Vereniging Circulair Friesland. Ook onderzoeken we hoe we monitoring van inkopen kunnen vormgeven. 

4. Sociale duurzaamheid 

Project energiecoaches 
Een vaste energiecoach, ondersteund door vrijwilligers, legt jaarlijks ongeveer 350 huisbezoeken af bij bewoners van zowel huur- als koopwoningen. De bezoeken focussen op gedragsverandering en op kleine energiebesparende maatregelen. Voor dit laatste is een budget van maximaal € 50,- beschikbaar. In de eerste helft van 2023 zijn er ongeveer 100 huisbezoeken afgelegd. De meeste huisbezoeken worden in de winter afgelegd en dan met name in de laatste maanden van het jaar. 

Project fixteams 
In het vierde kwartaal van 2023 starten groepen vrijwilligers van bijvoorbeeld sportverenigingen of kerken met het aanbrengen van kleine energiebesparende maatregelen in woningen in wijken met een hoger aandeel huishoudens met energiearmoede. Per huishouden wordt voor maximaal € 75,- aan maatregelen genomen. De vrijwilligers verdienen per huishouden een bijdrage voor hun vereniging, bekostigd door een marktpartij. 

Project Witgoedruil 
Huishoudens met een laag inkomen en vermogen kunnen een oud, energie slurpend apparaat inruilen voor een energiezuinige variant. Voor de regeling is in totaal € 450.000 beschikbaar gesteld vanuit de specifieke uitkering aanpak energiearmoede. Per 7 september is de regeling ongeveer 400 keer aangevraagd. Daarmee kunnen nog circa 200 inwoners een aanvraag indienen. 

Uitvoeringsprogramma sociale duurzaamheid 
De komende periode stellen we een uitvoeringsprogramma op, waarin we het onderwerp energiearmoede verder uitwerken. Daarnaast kijken we breder naar langetermijn oplossingen voor andere sociale thema's, met een belangrijke focus op gedragsverandering. Denk daarbij aan duurzame voedingskeuzes, duurzaamheid binnen het onderwijs, duurzame aanpak van schuldenproblematiek, et cetera. (is dit afgestemd met Jurjen de Jong?) 

5. Warmtetransitie (De Fryske Marren aardgasvrij)  
    

Ondersteuning bewonersinitiatieven 
We ondersteunen 9 bewonersinitiatieven waarvan 3 initiatieven de kwalificatie ‘gouden initiatieven’ hebben gekregen. Alle bewonersinitiatieven bevinden zich in verschillende fases, de gouden initiatieven bevinden zich verder in de ontwikkelingsfase voor het aardgasvrij maken van hun wijk of dorp. Inzichten die zijn verkregen door toegepast onderzoek laten zien hoe kansrijk en in welke mate een (gedeelte van een) dorp of buurt/wijk van het aardgas af kan en onder welke condities.  
We ondersteunen bewonersinitiatieven (goud, zilver en brons) door middel van het delen van kennis, data, netwerkcontacten, uitwisseling, subsidie en met praktische ondersteuning. De gouden initiatieven ontvangen veelomvattende ondersteuning, mede op basis van verkregen inzicht en de internationale Interreg subsidie. De ondersteuning die we bieden zetten we om in een aanbod met een toolkit. 

Onderzoek Energiehubs 
We nemen deel aan het onderzoek van de provincie naar energiehubs. Balk is een pilotproject door de combinatie van een warmtenet en de opwek van elektriciteit vorm te geven als energiehub.  

Ontwikkelen Biogashub 
In de Haskerveenpolder werken we samen met 16 boeren die een biogashub willen realiseren. In augustus 2022 hebben wij de vergunningen verleend. Daarop is bezwaar gemaakt en in maart 2023 zijn de beslissingen op bezwaar verstuurd. Vervolgens is beroep ingesteld en wij wachten momenteel op een uitnodiging voor een zitting. Vervolgens duurt het in de regel nog wel even voordat de rechtbank uitspraak doet.Betreft 16 mono-mestvergisters. 
Inmiddels hebben wij voor nog eens 2 mono-mestvergisters een vergunning verleend. De bezwaartermijn voor deze vergunningen loopt nog. 

Het Nationaal Programma Landelijk Gebied heeft grote gevolgen voor de agrarische sector. Voor Friesland wordt is dit vertaald in het Fries Programma Landelijk Gebied (FPLG). Vanuit dit programma werken wij als Friese gemeenten samen met provincie en waterschap mee aan alle integrale opgaven zoals derogatie, biodiversiteit, veenweide, CO2 en stikstof. De provincie heeft het conceptprogramma  inmiddels ingediend bij het ministerie. 

Samen met de ander Friese veenweide gemeenten, de provincie en het waterschap zijn we gestart met de uitvoering van het nieuwe veenweideprogramma 2020 – 2030. We ondersteunen daarbij gebiedsprocessen in de veenweidegebieden, zoals agriforestry en composteren bij de boer waarbij wij maaisel en hekkelspecie leveren. Hiermee kan het organisch gehalte van de weilanden worden verbeterd waardoor weer minder kunstmest nodig is. Ook ondersteunen wij de transitie van de landbouw, onder andere in de Hoitepolder en de Brekkenpolder. 

Wij hebben de provincie aangeschreven om met de Friese gemeenten te bezien hoe we agrariërs in drinkwaterwingebieden kunnen ondersteunen bij hun probleem met het wegvallen van de derogatie. De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland heeft een regeling voor financiële communicatie. Wij zullen de agrariërs in onze gemeente op deze regeling wijzen. 

Agrariërs kunnen extra subsidie krijgen via het Gemeenschappelijke Landbouw Beleid (GLB) als zij extra inspanningen doen voor landschap en natuur. Wij helpen ze daarbij door ze gemeentelijke landschapselementen te laten onderhouden waardoor zij hoger scoren voor deze subsidie. 

We hebben gewerkt aan een convenant tussen bewoners van Oudemirdum en een bollenteler. Het convenant is niet gesloten. De reden hiervoor zijn rechterlijke uitspraken over het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen door een teler. De rechtbank legde beperkingen op aan een teler, maar het gerechtshof liet toch weer het gebruik van vier middelen toe. Er is tussen partijen afgesproken om na de zomer met elkaar verder te praten. Dit zal binnenkort gebeuren. 

We werken er aan om het funderingsloket (zoals aanbevolen door de funderingstafel) eind 2024 operationeel te krijgen. Dit loket heeft vooral een adviesfunctie. De woningeigenaar is zelf verantwoordelijk voor herstel van de fundering en de kosten ervan. Het funderingsloket kan wel adviseren over de mogelijkheden van financiering. 

Het Friese veenweideprogramma 2020-2030 zal steeds meer onderdeel gaan uitmaken van de opgaven die volgen uit het Fries Programma Landelijk Gebied, zodat de verschillende opgaven integraal worden opgepakt. Dit zal vanaf 2024 intensiever worden opgepakt mits het ministerie groen licht geeft voor het Fries Programma Landelijk Gebied 

Bij planontwikkeling betrekken wij de aanwezige landschappelijke en cultuurhistorische waarden. De omgevingsvisie die eind 2022 is vastgesteld biedt daar goede handvatten voor vanwege de beschreven waarden, de lange termijn doelen en de opgaven. Zo geeft de omgevingsvisie bijvoorbeeld de basis voor de opgaven en de landschappelijke uitgangspunten voor de planvorming in de Driehoek Joure Zuid en handvatten voor een nieuwe uitbreiding van Rottum. 

De gemeente De Fryske Marren ondertekende op 20 april 2023 samen met gemeente Súdwest-Fryslân, de provinsje Fryslân en de minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening de regionale woondeal van Zuidwest-Friesland. De provincie heeft voor de zomer een samenwerkingsagenda regiodeal opgesteld voor het jaar 2023, waar diverse onderzoeken in zijn opgenomen. Aan het eerste onderzoek naar de voortgang van projecten werken wij nu aan mee. Ook zijn we actief betrokken bij het vormgeven van de diverse overlegstructuren, die worden opgezet voor het uitvoeren van de woondeal. 

Aan de hand van Uitvoeringsprogramma Wonen De Fryske Marren werken we aan vele projecten verdeeld over de hele gemeente. Deze zijn terug te vinden in het dashboard woningbouw. Met het oog op de doelstelling werken we op dit moment aan circa 1412 woningen verdeeld over 66 projecten.  We werken aan meer projecten dan onze opgave van 1050 woningen, omdat er altijd rekening wordt gehouden met planuitval. 

Van de 1050 woningen zijn nu vanaf 1 januari 2020 in totaal 329 woningen gerealiseerd. Verder zijn voor veel plannen de procedures al een eind op streek. We verwachten dan ook de doelstelling te halen. 

Eén van onze ambities is om samen met de dorpen van onderop plannen te ontwikkelen. Daartoe zetten wij het instrument BTO (Built To Order) in. Het BTO-concept is nieuw en passen wij nu voor het eerst toe voor de projecten Oudega, Ouwsterhaule, Sintjohannesga en Tjerkgaast. Voor die projecten zijn de lotingen geweest voor deelname in het project. Na de tweede inventarisatie in het voorjaar van 2023 gaan we in oktober ook in Bantega aan de slag. 

De prestatieafspraken met de woningcorporaties en huurdersverenigingen zijn op 11 april 2023 ondertekend. Met de corporaties en huurdersverenigingen maken we afspraken over nieuwbouw, sloop, verduurzaming, renovatie en afspraken in het sociaal domein. We zijn in september 2023 gestart met de meerjarenafspraken voor 2024 en verder. 

Het sturen op de voortgang van de projecten heeft de volle aandacht. Alle woningbouwprojecten zijn per 1 april 2023 ingevoegd in de provinciale planmonitor. Na ze zomer wordt de tweede versie van de monitor provinciaal uitgerold. De monitor wordt ingezet om de ambities in de regionale woondeal Zuidwest Friesland te meten. 

De verplichte huisvestingsopgave van statushouders blijft onverminderd hoog en vraagt een gezamenlijke inspanning van gemeente en corporaties. Op basis van de Prestatieafspraken 2023 wordt maximaal tien procent van de vrijkomende huurwoningen in 2023 beschikbaar gesteld voor statushouders. De gemeente heeft voor de zomer een brief van de provincie ontvangen waarin de provincie constateert dat wij een toenemende achterstand hebben op de taakstelling. Daarom zetten we hier vanaf september extra capaciteit op in. 

Tot en met het derde kwartaal van 2023 is het aantal aanvragen omgevingsvergunningen en aanvragen om vooroverleg licht hoger dan dezelfde periode in 2022. Vooroverleggen van 235 naar 241 en aanvragen omgevingsvergunning van 297 naar 310. Hoewel we aan het eind van het jaar nog wel een piek verwachten, wordt er minder gebouwd dan verwacht. De legesinkomsten vallen naar verwachting dan ook lager uit dan ingeschat. 

Op 25 juli 2023 hebben we het Vergunningen, Toezicht en Handhavingsbeleid (VTH) 2024 - 2027 vastgesteld. Dit is ter kennisneming aangeboden aan uw raad. Met dit beleid willen wij de bebouwde leefomgeving en ruimtelijke ordening leefbaar maken en de veiligheid en gezondheid ervan bevorderen. 

Aanvullend op het VTH-beleid stellen we in het komend najaar het VTH-programma vast. Hierin geven we aan welke taken we in 2024 op het gebied van vergunningverlening, toezicht en handhaving gaan uitvoeren. Wij informeren u over dit programma. 

Op 1 augustus 2023 hebben we beleidsregels Antennes vastgesteld. Met deze beleidsregels kunnen we duidelijkheid bieden over de aanleg van antenne-installaties en zorgen over veiligheid, gezondheid en openbare ruimte wegnemen. Met name bij de toetsing van aanvragen van antennes en de uitvoering bieden deze regels duidelijkheid, zowel voor de gemeente als onze inwoners. 

In 2023 hebben wij verder gewerkt aan het herijken van de gemeentelijke monumentenlijst. Wij wijzen hiervoor onder andere nieuwe, gemeentelijke monumenten aan. Een veertigtal objecten zijn inmiddels voorbeschermd. Het aanwijzen van de gemeentelijke monumenten is arbeidsintensiever dan gedacht. Wij willen begin 2024 de monumenten definitief aangewezen hebben. 

Wij leggen de concept-kerkenvisie in het eerste kwartaal van 2024 aan u voor. In november 2023 wordt hiervoor een raadscarrousel georganiseerd.  

Wij werken aan een startnotitie om de inhoudelijke en procesmatige kaders te bepalen voor de erfgoednota. Er is een aanvraag ingediend voor de begroting 2024 voor een eenmalig krediet voor het opstellen van de erfgoednota.  

Risicoanalyse wegennet 
Voor uitvoering van de in het Uitvoeringsprogramma Risicoanalyse opgenomen verkeersveiligheids-maatregelen heeft u bij de behandeling van de perspectiefnota 2024 voor de periode 2024-2027 financiële middelen gereserveerd.  Hier gaan we de komende jaren mee aan de slag. Waar mogelijk maken we werk met werk.    

Fiets(veiligheids)maatregelen 
De geplande fietsveiligheidsmaatregelen op de Harddraversweg in Joure bereiden we dit jaar voor om hier in het voorjaar van 2024 uitvoering aan te geven. Het onderzoek naar de aanleg van fietsvoorzieningen langs een aantal verblijfswegen in onze gemeente is gereed. De onderzoeksresultaten ontvangen wij in de tweede helft van het jaar. Wij infomeren u over de uitkomsten. Uitvoering van de geplande fietsveiligheidsmaatregelen op het Westeind in Oosterzee en de Lange Hoek/Trophorne in Elahuizen wacht op besluitvorming van dit onderzoek. Ook vraagt dit nog overleg met betrokken Plaatselijke Belangen. De werkzaamheden combineren we zo mogelijk met groot onderhoud. 

Mobiliteitsvisie/Mobiliteitsplan 
Het huidig verkeer- en vervoersbeleid willen we actualiseren. Begin 2024 komen we met een startnotitie voor het opstellen van een nieuw beleidskader Mobiliteit.    

Parkeer- en verkeerssituatie Lemmer  
Naar aanleiding van het uitgevoerde parkeeronderzoek is eind juni 2023 een besluit genomen over het parkeren in Lemmer. Zo gaan we de parkeerschijfzone in centrum Lemmer niet verder uitbreiden. Betrokken bewoners hebben we hierover geïnformeerd. Daarnaast gaan we de huur van het parkeerterrein aan de Vuurtorenweg na 1 november 2023 niet verlengen. Met de ingebruikname van het parkeermogelijkheden bij de AH-supermarkt in Lemmer en het weer beschikbaar komen van het parkeerterrein bij het Achterom in Lemmer is dit terrein niet meer nodig. 

Verkeerseducatie  
Naast de gebruikelijke activiteiten op het gebied van verkeerseducatie, zijn we gestart met de campagne ‘Us skoallen binne wer begûn’. Tweeëntwintig basisscholen hebben via Veilig Verkeer Nederland (VVN) een spandoek aangevraagd. Deze zijn in de laatste week van de schoolvakanties opgehangen op diverse locaties in de buurt van de basisscholen. Het doel is om extra aandacht te vragen voor de schoolgaande kinderen.  

Openbaar vervoer  
Het busvervoer voor 2024 – 2034 in Fryslân is aanbesteed. De gunning moet nog plaatsvinden. Een ambtelijke adviescommissie met ook een vertegenwoordiger uit de regio ZuidwestFriesland brengt advies uit aan het provinciebestuur.